Dworek w Hyżnem

Wieś Hyżne istniała już w wieku XIV za czasów króla Kazimierza Wielkiego, a być może jeszcze wcześniej, kiedy ziemie te były we władaniu ruskim, gdyż wskazuje na to ruski źródłosłów nazwy Hyżne. Osadzie tej nadano prawo niemieckie, co zapewne łączyło się z osadzeniem tu pewnej ilości osadników tej narodowości i z założeniem tu wójtostwa.

W XIV i XV wieku wieś Hyżne wchodziła w skład dóbr dynowskich – dużego kompleksu należącego do Piotra Kmity, kasztelana lubelskiego. Nie wiadomo jednak czy istniał tu wtedy dwór, gdyż centrum tych włości znajdowało się wówczas w Bachórzu koło Dynowa. Po śmierci Piotra Kmity, kasztelana lubelskiego, dobra dynowskie wraz z Hyżnem odziedziczył jego syn Piotr Lunak, który ożenił się z dziedziczką części Rzeszowa Ofką (Zofią) Rzeszowską. Kolejną dziedziczką dóbr dynowskich z Hyżnem i części Rzeszowa została ich córka Małgorzata Mościcowa ur. w roku 1430 a zmarła w roku 1448. W roku 1436 dobra te zagarnął bezprawnie stryj małoletniej wówczas Małgorzaty, Mikołaj Kmita, kasztelan przemyski, zapoczątkowując długoletni spór, który zakończył się w roku 1441 nowym podziałem dóbr. Dobra dynowskie odzyskała Małgorzata Mościcowa, znana z fundacji kościoła w Dynowie, która pomagała też w odbudowie kościoła parafialnego w Rzeszowie, ofiarowując na ten cel kamień ze swych kamieniołomów w Błędowej Tyczyńskiej, Niechobrzu lub Olimpowie, znakomity wapień trzeciorzędowy, twardniejący po wydobyciu ze złoża. Po jej śmierci dziedziczą dobra dynowskie jej synowie: Stanisław Dynowski a po nim Jan, który zmarł bezpotomnie w roku 1539. Kolejnymi spadkobiercami zostali bracia stryjeczni Mikołaj i Piotr Rzeszowscy herbu Doliwa. W roku 1496 sprzedali oni dobra dynowskie Janowi Amorowi Tarnowskiemu, kasztelanowi krakowskiemu. W roku 1532 dobra dynowskie przejęli od Tarnowskich – Wapowscy. Około roku 1590 Katarzyna Wapowska była fundatorką pierwszego drewnianego kościoła w Hyżnem, do którego wprowadziła renesansowy obraz Matki Boskiej Łaskawej z Dzieciątkiem. Znajduje się też w obecnym kościele parafialnym w Hyżnem zabytkowa chrzcielnica z roku 1592, wykuta z kamienia wydobywanego na terenie dóbr, zapewne również fundacji Katarzyny Wapowskiej.

Wszystko to, a zwłaszcza fakt darowania do kościoła w Hyżnem cennego obrazu, świadczy o przywiązaniu Katarzyny do tej miejscowości, a pośrednio o możliwości wzniesienia w tym czasie (lub nieco wcześniej za Tarnowskich, rodziny znanej z inicjatyw budowlanych) – pierwszej rezydencji dworskiej tej wsi. Po spaleniu przez Tatarów kościoła w Hyżnem w roku 1624 został on odbudowany przez Stanisława Wapowskiego i poświęcony w roku 1626. Kościół został otoczony fortyfikacjami ziemnymi, a w roku 1649 sprawiono do niego dzwon odlany przez Andrzeja Wodzirejowicza, ludwisarza działającego wówczas w Przemyślu, stolicy diecezji (dzwon ten dzięki zapobiegliwości hyżnian został uratowany przed zarekwirowaniem przez Niemców podczas II wojny światowej). Nowy kościół, istniejący obecnie został wzniesiony w latach 1718-1745 staraniem ks. Nawrotowskiego, proboszcza hyżneńskiego. W kościele, murowanym, znajdują się cenniejsze zabytki przeniesione ze starego kościoła drewnianego. Kościół ten jest znanym sanktuarium Matki Boskiej Łaskawej. Jej obraz był konserwowany w XIX wieku, a w pierwszym dwudziestoleciu wieku XX na skutek zniszczenia został częściowo przemalowany przez znanego portrecistę Włodzimierza Pochwalskiego. Nietknięta została twarz Matki Boskiej.

Jeszcze w wieku XIX dobra dynowskie zostały rozprzedane i podzielone między kilku nowych właścicieli. Akta z roku 1713 wymieniają jako właścicieli Hyżnego Aleksandra Kaspra Nieborowskiego, kasztelana gostyńskiego, elektora królewskiego z Ziemi Sochaczewskiej. W roku 1745 w owych aktach występuje także Kasper Józef Nieborowski. W roku 1785 Hyżne zostało sprzedane Janowi Jędrzejowiczowi. Zapewne już Nieborowscy posiadali tu swoją rezydencję dworską (z pewnością murowaną), skoro przysiółek Hyżnego otrzymał od nazwiska tej osiadłej tu w wieku XVIII rodziny, nazwę Nieborów. Po śmierci Jana w roku 1790 dziedziczy Hyżne Ludwik Jędrzejowicz. Rodzina Jędrzejowiczów posiadała Hyżne, aż do pierwszego dziesięciolecia XX wieku. Ostatnim właścicielem Hyżnego z tej rodziny był Władysław Jędrzejowicz. Za jego czasów na dworze hyżneńskim dorastał po śmierci swego ojca, organisty a później nauczyciela – Władysław Sikorski, który mieszkał tu z matką, szafarką we dworze. Stąd przyszły mąż stanu i naczelny wódz polskich sił zbrojnych na Zachodzie w czasie II wojny światowej – dojeżdżał furką do szkoły średniej i do bursy szkolnej w Rzeszowie, drogą, która dziś nosi Jego imię. Dalsza historią dworu w Hyżnem jest charakterystyczna dla podupadających w XX wieku dawnych wielkich majątków ziemskich. W roku 1911 Kazimierz Jędrzejowicz sprzedał Dawidowi Garstmanowi Hyżne wraz z dworem (w tym czasie Władysław Sikorski po ukończeniu Politechniki Lwowskiej był inżynierem budownictwa lądowo-wodnego i pracował przy regulacji Sanu w Leżajsku). W roku 1912 Garstman sprzedał zabytkowy dwór hyżneński Tadeuszowi i Gabrieli Staniszom z Rzeszowa, ci zaś w roku 1917 odsprzedali budynek Konstantemu Dzieduszyckiemu, który pozostał właścicielem dworu aż do reformy rolnej w roku 1944. Po wojnie w roku 1946 przekazano dwór na rzecz Skarbu Państwa. Mieściła się w nim Szkoła Powszechna, aż do wybudowania w roku 1972 nowej szkoły w Hyżnem, im. Gen. Władysława Sikorskiego (dzięki funduszom państwowym i polonijnym). Dwór w Hyżnem, opuszczony przez szkołę podupadł, jak każdy budynek nie posiadający swego użytkownika. Zachowały się jednak do tej pory siedemnastowieczne sklepione piwnice i trzy sklepione pomieszczenia na parterze, loggia widokowa od strony południowo-wschodniej i ozdobne, dwukolorowe mozaikowe posadzki na I piętrze, sprawione prawdopodobnie przez Jędrzejowiczów w I połowie XIX wieku. Dwór otaczają nielicznie zachowane okazy starodrzewia, resztki niegdyś wspaniałego parku krajobrazowego. Akt sprzedaży dworu Jędrzejowiczom, z roku 1785 wymieniał: sad, warzywnik, ogród kwiatowy i ogród pomarańczowy, prawdopodobnie geometryczny ogród dywanowy, do którego na lato wstawiano przeniesione z oranżerii wraz z donicami drzewka pomarańczowe. Drzewostan parkowy składał się w okresie międzywojennym ze starych lip, dębów i grabów. Sad otoczony był grabowym żywopłotem. Przez park prowadziła droga żwirowana, obsadzona starymi lipami, które tworzyły z nią zielone sklepienie. Ściany dworu obrośnięte były ozdobnymi pnączami. Jakiś czas temu dworek w Hyżnem został odbudowany, głównie staraniem Stowarzyszenia Pamięci Gen. Władysława Sikorskiego w Rzeszowie i Fundacji im. Gen. Władysława Sikorskiego w Chicago. Wiele energii, zwłaszcza dla zdobycia materiałów budowlanych, nieraz tak rzadkich jak czarny dąb do rekonstrukcji posadzek – poświęcił tej sprawie inż. Bolesław Kawalec, rodem z Hyżnego, wówczas już od wielu lat mieszkaniec Rzeszowa i działacz Stowarzyszenia (prezes).

Obecnie w dworku mieści się siedziba naszej szkoły i punkt przedszkolny (starsze dzieci uczą się w budynku dawnego gimnazjum). Na zewnątrz budynku obok głównego wejścia po prawej stronie umieszczona jest tablica upamiętniająca 120. rocznicę urodzin Gen. Władysława Sikorskiego. Odsłonięta została 20 maja 2001 roku.

Skip to content